Czym jest System Zarządzania Energią wg PN-EN ISO 50001
Norma ISO 50001, obok np. ISO 9001, ISO 45001 i ISO 14001, należy do norm dotyczących zarządzania. Normy te mają szczególne znaczenie, ponieważ łączą dobre praktyki zarządzania stosowane przez organizacje produkcyjne, biznesowe i usługowe z całego świata, aby sprostać wymaganiom zainteresowanych stron, ograniczać ryzyko i przyjąć strategiczne podejście do generowania wartości, zapewnienia efektywności energetycznej i trwałego sukcesu. Zarówno zasoby energetyczne, jak i efektywne zarządzanie nimi nabierają coraz większego znaczenia dla zachowania racjonalnej równowagi między kosztami, wydatkami i ofertą handlową, co jest istotą zrównoważonego rozwoju.
W świetle powyższego bardzo ważne jest rozwijanie narzędzi promujących i ułatwiających szerokie stosowanie dobrych praktyk zawartych w wymienionych normach międzynarodowych i udostępnianie ich sektorowi biznesowemu. W tym celu konieczne jest zastosowanie holistycznego podejścia, które zapewnia zgodność między zarządzaniem strategicznym, zarządzaniem biznesowym oraz planowaniem i działaniem procesów, z uwzględnieniem ryzyka, szans i efektywności energetycznej.
Norma PN-EN ISO 50001:2018-09 Systemy zarządzania energią – Wymagania i wytyczne dotyczące stosowania jest to strategiczne narzędzie, które pomaga organizacjom we wdrażaniu, utrzymaniu i doskonaleniu systemu zarządzania energią i efektywniejszym korzystaniu z energii (SZE). Norma ta została opracowana przez Komitet Techniczny ISO / TC 301 ds. Zarządzania Energią i Oszczędności Energii we współpracy z CEN/CLC/JTC 14 Zarządzania Energią, Audyty energetyczne i Oszczędności Energii, na wniosek Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłu (UNIDO), Międzynarodowego Partnerstwa na rzecz Współpracy w zakresie Efektywności Energetycznej (IPEEC) oraz Clean Energy Ministerial (CEM). Oczekiwanym rezultatem jest umożliwienie organizacji stosowania systematycznego podejścia w osiąganiu ciągłej poprawy efektywności energetycznej i SZE.
Norma PN-EN ISO 50001 ma zastosowanie:
- do każdej organizacji, niezależnie od jej rodzaju, wielkości, złożoności, położenia geograficznego, kultury organizacyjnej lub oferowanych przez nią produktów i usług;
- do działań wpływających na wynik energetyczny, które są zarządzane i kontrolowane przez organizację;
- niezależnie od ilości, zastosowania lub rodzajów zużywanej energii;
Norma wymaga wykazania ciągłej poprawy charakterystyki energetycznej, ale nie określa poziomów poprawy, które mają być osiągnięte. Może być stosowana niezależnie lub zintegrowana z innymi systemami zarządzania.
System zarządzania energią pomaga organizacjom lepiej zarządzać zużyciem energii, poprawiając w ten sposób produktywność. Obejmuje opracowanie i wdrożenie polityki energetycznej, ustalenie osiągalnych celów w zakresie zużycia energii oraz opracowanie planów działania, aby je osiągnąć i mierzyć postęp. Może to obejmować wdrażanie nowych energooszczędnych technologii, zmniejszanie strat energii lub ulepszanie obecnych procesów w celu obniżenia kosztów energii. ISO 50001 zapewnia organizacjom uznane ramy dla opracowania skutecznego systemu zarządzania energią. Podobnie jak inne normy systemów zarządzania ISO, SZE jest oparty na koncepcji ciągłego doskonalenia „Zaplanuj-Wykonaj-Sprawdź-Działaj”.
ISO 50001 a cele zrównoważonego rozwoju
Zgodnie z informacją podaną na stronie ISO (International Organization for Standardization) stosowanie normy ISO 5001 przyczynia się do realizacji następujących Celów Zrównoważonego Rozwoju:
Cel 7: Zapewnić wszystkim dostęp do źródeł stabilnej, zrównoważonej i nowoczesnej energii po przystępnej cenie
Cel 11: Uczynić miasta i osiedla ludzkie bezpiecznymi, stabilnymi, zrównoważonymi oraz sprzyjającymi włączeniu społecznemu
Cel 12: Zapewnić wzorce zrównoważonej konsumpcji i produkcji
Cel 13: Podjąć pilne działania w celu przeciwdziałania zmianom klimatu i ich skutkom
Struktura i wymagania normy ISO 50001
Aktualne wydanie normy ISO 50001:2018 jest dostosowane do w struktury wysokiego poziomu (HLS), zaprojektowanej w celu ułatwienia integracji nowych systemów zarządzania z istniejącymi systemami zarządzania organizacji. Norma kładzie nacisk na rolę kierownictwa wyższego szczebla, aktualizację terminów i definicji, a także normalizację i wyjaśnienie wskaźników efektywności energetycznej (EnPI) i linii bazowej energii (EnB).
Hierarchiczna struktura wysokiego poziomu, ustanowiona w załączniku SL do dyrektywy ISO / IEC (2018), wskazuje, że wszystkie normy dotyczące systemów zarządzania mają 10 rozdziałów o jednolitej architekturze. ISO 50001: 2018 zachowuje wstępne rozdziały „Zakres”, „Normy odniesienia” i „Terminy i definicje”. Następnie opisane są rozdziały obejmujące; Kontekst organizacji, Przywództwo, Planowanie, Wsparcie, Działanie operacyjne, Ocena wyników i Doskonalenie,
- Wymagania związane z „Planowaniem zarządzania” w cyklu PDCA
Rozdziały dotyczące „Kontekstu”, „Przywództwa”, „Planowania” i „Wsparcia” są przypisane odpowiednio do punktów normy 4, 5, 6 i 7. ISO 50001:2018 porusza zagadnienia dotyczące wiedzy i zrozumienia kontekstu, koncentrując się na grupach interesu związanych z zarządzaniem energią. Obejmuje analizę ryzyk i szans, mocne strony i potencjalne wewnętrzne i zewnętrzne problemy związane z zarządzaniem energią. Norma kładzie nacisk na udział najwyższego kierownictwa w podejmowaniu decyzji podczas cyklicznego planowania, działań operacyjnych, monitorowania i działań doskonalących. Do zagadnień ryzyk / szans operacyjnych, które inicjują planowanie i formułowanie celów, podchodzi się z perspektywy zarządzania kontekstem. Priorytety w zakresie planowania obejmują energetyczną linię bazową w połączeniu z kluczowymi wskaźnikami efektywności energetycznej (KPI) i zarządzanie ryzykiem oraz działania wskazane w przeglądzie energetycznym. Planowanie obejmuje zbieranie danych dotyczących zarządzania energią, np. charakterystyka energii, spisy obciążenia, diagramy energetyczne, wykresy zużycia energii w funkcji operacji i produkcji w czasie i inne. W normie ustanowiono również wymagania związane z komunikacją między zainteresowanymi stronami na temat charakterystyki energetycznej i doskonalenia Systemu Zarządzania Energią (SZE).
- Wymagania rozdziału 8. ( „Działania operacyjne” w cyklu PDCA)
Punkty 8.1–8.3 „Planowanie i sterowanie działaniami operacyjnymi, projektowanie i zakupy” kładzie nacisk na zarządzanie ryzykiem w trzech wymiarach: analizy elementów procesu (pracownicy, materiały, metody, maszyny, pomiary i środowisko), ryzyko i kontrole związane z efektywnością energetyczną; projektowanie procesów, ze szczególnym uwzględnieniem usług, źródeł, zastosowań, wytwarzania, dystrybucji, pomiaru i kontroli efektywności energetycznej; zarządzanie efektywnością energetyczną związaną z zakupem usług, sprzętu i produktów. W tym kontekście organizacja współdziała z dostawcami, wykonawcami lub partnerami, którzy działają na rzecz organizacji lub w jej imieniu.
- Wymagania Rozdziału 9. („Ocena wyników” ; Część cyklu PDCA)
W tym punkcie normy ISO 50001:2018 podkreślone jest, że SZE musi uwzględniać integralne zarządzanie ryzykiem w kierunku „zrozumienia, podejmowania decyzji i inteligentnego działania, aby osiągnąć trwały sukces”. Zmiany obejmują (ale nie są do nich ograniczone) redukcję energii cieplnej, wyższą efektywność ogrzewania i izolacji, wyższy procent oszczędności ciepła, oszczędność ekonomiczną, redukcję emisji dwutlenku węgla i wzrost odnawialnych źródeł energii.
- Wymagania rozdziału 10. (Działania korygujące i doskonalące w cyklu PDCA)
W normie ISO 50001:2018 podejście do doskonalenia Systemu Zarządzania Energią (EnMS) i charakterystyki energetycznej przewiduje poprawę trzech parametrów: „Przydatność”, „Adekwatność” i „Skuteczność” SZE. Doskonalenie obejmuje: rozwój działań oszczędzających energię, analizę osiągniętych wyników, które powinny spełniać założenia i cele SZE; analizę zewnętrznych i wewnętrznych czynników kontekstu; wyniki informacji zwrotnej z audytów i przeglądów SZE; skuteczność działań związanych z doskonaleniem, reagowanie na incydenty i reklamacje, wymagania, naruszenia i działania naprawcze. Ten punkt obejmuje doskonalenie związane z planowaniem energetycznym wraz z określonymi aspektami ulepszeń technologicznych związanych (na przykład) z planowaniem przestrzennym i zintegrowaną energią w przestrzeni publicznej, miejskiej i prywatnej, automatyzacją, technologiami informacyjno-komunikacyjnymi (ICT), inteligentną analizą danych, a także metody optymalizacji i kontroli oraz integrację zarządzania efektywnością energetyczną z planowaniem zarządzania środowiskowego.
Załącznik A zawiera wskazówki dotyczące korzystania z normy.
Zaproponowano szczegółowe wytyczne dotyczące podejścia do planowania energetycznego, działań dotyczących ryzyka / szans związanych z efektywnością energetyczną, energetyczną linią bazową, a także wskaźników i przeglądu energetycznego oraz kontroli metrologicznej krytycznych urządzeń pomiarowych związanych z odpowiednimi zastosowaniami. Załączniki A.6 i A.9 zawierają szczegółowe wytyczne dotyczące SZE, audytu i przeglądu zarządzania. Zarządzanie informacją zwrotną opiera się na systematycznym podejściu opartym na informacjach, faktach i analizie statystycznej.
Załącznik B zawiera porównanie bieżącego wydania z poprzednim wydaniem.
Podobnie jak w przypadku wszystkich norm dotyczących systemu zarządzania, PN-EN ISO 50001:2018-09 można wdrożyć wyłącznie dla wewnętrznych i zewnętrznych korzyści. Można też poddać SZE certyfikacji przez niezależną jednostkę certyfikującą, co podniesie wiarygodność organizacji wobec partnerów biznesowych i zwiększy konkurencyjność na rynku.
Opracowanie: Joanna Tkaczyk i Joanna Nowak-Milewska, PCBC
